تولید ۳۵ محصول با راه اندازی پالایشگاه ضمائم زایمانی

کافه دانش: شرکت فناوری بن یاخته های رویان سال ۱۳۸۴ به همت مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی با هدف تامین سلول های بنیادی برای مراکز درمانی و پیوند، به منظور درمان بیماری های قابل درمان با سلول های بنیادی راه اندازی شد.

به گزارش خبرنگار پزشکی کافه دانش٬ در مصاحبه با دکتر مرتضی ضرابی مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان در آستانه روز جهانی خون بندناف، فعالیت های انجام شده در زمینه سلول های بنیادی و فرآوری سلول های بنیادی را جویا شدیم.

آقای دکتر لطفا درباره فعالیت های بانک خون بندناف رویان بفرمایید.

ابتدا هدف آن بود خون بندناف به عنوان یکی از منابع سلول های بنیادی جمع آوری و سلول های بنیادی آن جداسازی و در قالب بانک خون بندناف ارائه خدمات شود و مورد استفاده مراکز پیوند قرار گیرد. خوشبختانه طی سال های گذشته شرکت فناوری بن یاخته های رویان موفق شد،علاوه بر خون بندناف سایر منابع سلول های بنیادی را هم تامین کند. جمع آوری و ذخیره سازی سلول های بنیادی خون محیطی، مغز استخوان و همچنین سلول های بنیادی بافت بندناف را تحت عنوان سلول های بنیادی مزانشیمی در حال حاضر انجام می دهد که از مهمترین دستاوردهای ما است.

در حال حاضر بیش از ۱۳۰ هزار نمونه خون بندناف را ذخیره سازی کرده ایم . یعنی ۱۳۰ هزار خانواده خون بندناف فرزندشان را به ما سپرده اند. با توجه به اینکه امکان درمان برخی بیماری ها با سلول های بنیادی در حال فراهم شدن است، قصد داریم وضعیت سلامت کودکانی که عضو بانک خون بندناف هستند پیگیری کنیم. به همین دلیل طرحی به نام “بررسی سلامت اعضای خانواده های عضو بانک خون بندناف ” را راه اندازی کرده ایم تا اگر خود کودک یا اعضای خانواده و بستگان درجه یک مانند پدر، مادر، خواهر یا برادروی به بیماریی مبتلا هستند که با سلول های بنیادی قابل درمان است در مداوای آنها همکاری کنیم. چون سلول درمانی در آینده می تواند راهی برای درمان بیماری ها باشد و خانواده ای که دور اندیشی کرده و خون بنداف فرزندش را ذخیره نموده است، باید نسبت به درمان های احتمالی مطلع شود.

ضرورت نام گذاری یک روز مشخص به نام روز جهانی خون بندناف چه بوده است؟

این نام گذاری، اهمیت خون بندناف و ضمائم زایمانی را نشان می دهد. کشورها متوجه شده اند چیزی که به عنوان زباله دور ریخته می شود، هر بخش آن با ارزش است و با فرآوری آن می توان از آن استفاده کرد.

ضمائم زایمانی و در کل آنچه که بعد از تولد نوزاد از رحم خارج می شود و به عنوان زباله بیولوژیک قبلا دور ریخته می شد ۵ جزء است. جزء اول خون بندناف است که الان جمع آوری و در قالب بانک خون بندناف ارائه خدمات می شود. جزء دوم بافت بندناف است که عروق بندناف را نیز شامل می شود. این هم امکان فرآوری دارد و می توان از آن سلول های بنیادی مزانشیم را جداسازی کرد. جزء سوم پرده جنینی یا پرده آمنیوتیک است که جنین را در داخل رحم احاطه کرده است. پرده آمنیوتیک نیز قابل فرآوری است و می تواند در مواردی مانند سوختگی ها، زخم های مزمن، زخم پای دیابتی و جراحی قرنیه از آن استفاده کرد.

جزء چهارم مایع آمنیوتیک است که جنین در رحم داخل آن غوطه ور است. بررسی های انجام شده نشان می دهد فاکتورهای متعددی داخل این مایع آمنیوتیک وجود دارد و می تواند فراوری و استفاده شود.

جزء پنجم جفت است. جفت دارای فاکتورهای مختلفی است و می توان با فرآوری آن محصولات درمانی تولید کرد. در کل نزدیک به ۳۵ محصول از این ضمائم قابل استحصال است. به همین دلیل با توجه به تجربه ۱۵ ساله شرکت فناوری بن یاخته های رویان در جمع آوری خون بندناف و با توجه به اینکه به همه این منابع زایمانی دسترسی داریم، برای اولین بار در دنیا قصد داریم در یک کارخانه فرآوری محصولات زایمانی، تحت عنوان “پالایشگاه ضمائم زایمانی یا پالایشگاه محصولات مشتق از ضمائم زایمانی” همه این محصولات را فرآوری کنیم.

ایده پالایشگاه مطرح شده و در صدد هستیم این ایده را عملیاتی کنیم و هر آنچه که قابل استحصال و فرآوری است، به آن بپردازیم.

استفاده از سلول های بنیادی خون بندناف و بندناف چگونه است؟

بانک خون بندناف رویان شامل بانک عمومی و بانک خصوصی است و اصطلاحا یک بانک هایبرید هستیم. اگر نمونه ای از بانک خصوصی برای یک فرد بیمار بخواهد استفاده شود، باید نظر صاحبان نمونه حتما گرفته و با رضایت آنها برای پیوند ارسال شود. در بانک عمومی با اطلاعات ژنتیکی که از سلول داریم، در صورت تطابق بین نمونه ذخیره شده و فرد بیمار، در اختیار مراکز پیوند قرار می گیرد. این سلول ها عمدتا برای بیماری های خونی استفاده می شوند.

یکی دیگر از منابع سلول های بنیادی، سلول های بنیادی مزانشیم است که از بافت بندناف گرفته می شود. این سلول ها بیشتر در بیماری های غیر خونی کاربرد دارد. کارآزمایی های بالینی و تحقیقاتی را در این زمینه شروع کرده ایم که پیش زمینه کاربردی شدن این سلول ها است . سلول بنیادی که از بافت بندناف استخراج می شوند، وارتوسل  نام دارد. این کار با همکاری شرکت سل تک فارمد انجام شده و برای کارآزمایی های بالینی مربوط به بیماری عصبی اطفال مثل فلج مغزی یا CP از این سلول ها استفاده کرده ایم. قصد داریم در کارآزمای بالینی بیماری های ارتوپدی مثل آرتروزها نیز از سلول های بنیادی مزانشیم بافت بندناف استفاده کنیم.

یکی از اقدامات بسیار مهم ما این بوده که در کنار ذخیره سازی سلول های بنیادی خون بندناف، بانک اطلاعات ژنتیک سلول یا بانک HLA  را راه اندازی کرده ایم. هم اکنون بیش از یکصدهزار داده در آن ثبت شده است و امکان جستجوی نمونه مناسب برای پیوند را در کمتر از چند دقیقه فراهم کرده و اگر نمونه ای مناسب برای فرد بیماردر بانک خون بندناف رویان وجود داشته باشد، به بانک پیوند اعلام می کنیم.

بانک خون محیطی چه خدماتی ارائه می دهد؟

فعالیت بانک سلول های بنیادی خون محیطی از سال ۱۳۸۷ آغاز شده و تا کنون بخش قابل توجهی از نمونه های دریافتی، فریز و بخش زیادی از آن در پیوند استفاده شده است. تا کنون بیش از ۵۰۰۰ نمونه خون محیطی جمع آوری و ذخیره سازی شده و از این تعداد بیش از ۵۰۰ پیوند انجام شده و خوشبختانه میزان موفقیت این پیوند ها بالا بوده و باعث نجات جان بیماران شده است.

اهمیت ذخیره سازی سلول های بنیادی خون محیطی و مغز استخوان چیست و چه کاربردی دارد؟

مهمترین کاربرد آن در بیماری های خونی است. به مراکزپیوندی که قصد دارند پیوند اتولوگ (پیوند سلول های بنیادی خود فرد به خودش) یا آلوژن (پیوند از شخص دیگر) را برای بیمارانی که نیازمند پیوند سلول های بنیادی خون ساز هستند،انجام دهند ارائه خدمت می کنیم. برای این کار، قبل از انجام شیمی درمانی نمونه خون فرد بیمار را جمع آوری می کنیم و بعد از شیمی درمانی، با دستور پزشک، نمونه به بیمارستان فرستاده و پیوند می شود. اگر قرار باشد از فرد دهنده که تطابق ژنتیکی با بیمار دارد (پیوند آلوژن) انجام شود، نمونه خون فرد اهداکننده گرفته و ما پردازش و ذخیره سازی آن را انجام می دهیم. بنابراین هر زمان که بیمارستان نیاز داشت این نمونه را ارسال می کنیم.

آیا در زمینه درمان هم قدمی برداشته شده است؟

هدف این است که متناسب و همراستا با تمام دنیا کارآزمایی های بالینی را طراحی کنیم. بعد از بیماری های خونی، بیشترین کارآزمایی بالینی که در دنیا در حال انجام است، در بیماری های عصبی وارتوپدی است. کارآزمایی بالینی طرح بیماری عصبی فلج مغزی در اطفال با همکاری مرکز طبی کودکان در حال انجام است و برای ۱۲۰ بیمار در سن ۴ تا ۱۴ سال یک تا دو نوبت سلول بنیادی مزانشیم تزریق شده ونتایج آن به میزان قابل قبولی رضایت بخش بوده و با توجه به مجوزی که از وزارت بهداشت گرفته ایم، تزریق دوم و سوم را برای این بیماران آغاز خواهیم کرد. در کودکان مبتلا به اوتیسم نیز این کار با همکاری بیمارستان روزبه انجام می شود. مقدمات آن فراهم شده و امیدواریم کارآزمای بالینی آن هم به زودی آغاز شود. براساس استاندارهای جهانی این کاررا انجام می دهیم وبا توجه به نتایج خوبی که این کارآزمای بالینی در دنیا داشته، امیدواریم ما هم بتوانیم در این کارآزمایی ها نقشی داشته باشیم . یک کارآزمای بالینی دیگر که انشاله به زودی شروع می شود برای نوزادانی است که دچار کاهش خونرسانی مغزی (آسیفکسیال )می شوند. این بیماری به دلایل مختلف می تواند در ابتدای تولد نوزاد در زمان زایمان رخ دهد. کودکانی که در معرض آسیفکسیال هستند ممکن است دچار ناهنجاری ها و اختلالات عصبی شوند. بنابرتحقیقات انجام شده در دنیا، اگر این نوزادان بلافاصله سلول های بنیادی خون بندناف خودشان را در سه تا تا چهار نوبت تزریق دریافت کنند، می توان از عوارض مغزی در آنها جلوگیری کرد. این طرح با همکاری دانشگاه علوم پزشکی ایران، بیمارستان حضرت علی اصغر(ع) و بیمارستان شهید اکبرآبادی در حال انجام است. امیدواریم به عنوان اولین کارآزمای بالینی که در کشور برای این بیماران انجام می شود نتایج سودمندی به دست آوریم.

کارآزمای بالینی دیگر ما برای درمان کاهش شنوایی عصبی مادرزادی در کودکان است. این کارآزمایی در مراحل تکمیل پروپزال است که با همکاری دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام می شود. کارآزمای بالینی دیگر ما استفاده ازسلول های بنیادی مزانشیم در بیماری های ارتوپدی است. به طور مشخص افرادی که دچار آرتروز هستند سلول های مزانشیم دریافت خواهند کرد.

آیا سلول درمانی در بیماران کرونایی هم کاربرد دارد؟

جدیدترین کارآزمای بالینی که ازسلول های بنیادی مزانشیم بهره گرفته ایم استفاده از آن در بیماری کووید ۱۹ است. برای کسانی که دچار عوارض ریوی بودند، سلول های بنیادی بندناف یا وارتوسل در دو تا سه نوبت تزریق شد که فاز یک و دو این کارآزمای بالینی انجام شده است. امیدواریم بتوانیم نتایج آن را به زودی ارائه کنیم.

اگر نکته دیگری هست بفرمایید.

نکته آخر این است که در راستای رسالت اجتماعی بانک خون بندناف، خانواده هایی که یک کودک مبتلا به بیماری های بدخیمی خونی دارند و مادر بارداری مجدد را تجربه می کند، نمونه خون بندناف نوزادی که در راه است را به صورت رایگان برایشان ذخیره می کنیم. این یک اقدام بسیار مفید در جهت ارائه خدمات به خانواده هایی است که کودک مبتلا به بیماری های خونی دارند. اگر نمونه خون بندناف کودک تازه متولد شده با خواهر یا برادر بیمارش تطابق داشته باشد، فرصت درمان وی فراهم می شود. امیدواریم هیچ خانواده ای به واسطه مشکل مالی، از این اقدام محروم نشود.

شرکت فناوری بن یاخته های رویان همچنین درصدد است با کمک خیرین نسبت به تقویت بانک عمومی خون بندناف اقدام کند.نمونه های بانک خون عمومی غالبا در کشورهای مختلف با حمایت دولت یا مراکز خیریه اداره می شود. به دلیل اینکه در سال های گذشته هیچ اعتباری ازطرف دولت به بانک عمومی اختصاص پیدا نکرده، امیدواریم با کمک خیرین و حمایت آنها بانک خون عمومی را تقویت کنیم.

به خانواده هایی هم که خون بندناف نوزادشان را ذخیره کرده اند هم پیشنهاد می دهیم تا به هرمیزان که می توانند برای تقویت بانک عمومی هدیه کنند تا بیماران بیشتری بتوانند از پیوند سلول های بنیادی استفاده کنند.

خبرنگار: کوروش جم