روانشناسی زرد چیست و چه تفاوتی با روانشناسی علمی دارد؟

به گزارش پایگاه خبری اینتیتر هفته گذشته بود که سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، لیستی از روانشناسان فاقد مجوز را منتشر کرد. لیستی که سر و صدا زیادی به دنبال داشت و با واکنش مثبت متخصصین این حوزه مواجه شد.

افراد نامبرده شده در لیست سازمان، مدتهاست که در فضای مجازی فعالیت می کنند. برخی از آنها حتی در فضاهای رسمی کشور مانند رسانه ها و صدا و سیما حضور پیدا کرده و به عنوان کارشناس حوزه روانشناسی برای مخاطبین خود راهکارهایی نیز ارائه داده اند.

اما چرا حوزه فعالیت این افراد مورد نقد سازمان روانشناسی و متخصصین این رشته قرار گرفته است؟ مگر این افراد از علم روانشناسی استفاده نمی کنند؟ جواب این سوال را باید در حوزه روانشناسی زرد جستجو کرد. روانشناسی که ظاهری علمی ولی به شدت گول زننده دارد و در سطح باقی می ماند.

روانشناسی زرد، راهی گمراه کننده برای افرادی است که طالب تغییرات جدی در خود و زندگیشان هستند. بر این اساس آگاهی از ساختار و رمز و رموز آن به این افراد کمک می کند تا آن را تشخیص دهند و در دامش نیفتند. از این رو در گفتگویی با دکتر محمد رفیعی، روانشناس و رواندرمانگر در خصوص روانشناسی زرد و تفاوت آن با روانشناسی علمی به گفتگو نشستیم. در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید.

ریشه روانشناسی زرد کجاست؟

روانشناسی زرد نیز مانند روانشناسی علمی از نقطه ای در تاریخ آغاز شده است. دکتر رفیعی در مورد تاریخچه این نوع روانشناسی بیان می کند: روانشناسی زرد تاریخچه طولانی مدتی دارد و امری تازه نیست. دلیل شکل گیری آن نیز به ماهیت کلامی علم روانشناسی باز میگردد. در واقع روانشناسی به ظاهر علمی کلامی است و همین امر باعث می شود افراد خیال کنند، تنها خوب صحبت کردن در این علم کفایت می کند. به عنوان مثال چندی پیش در یکی از پیج های اینستاگرامی، پستی را مشاهده کردم که با جمله ” پژوهش روانشناسان نشان داده است ” شروع شده بود اما مبحثی کاملا غیر علمی را در آن بیان کرده بودند. در واقع با استفاده از کلمه پژوهش، موضوع غیر علمی خود را علمی جلوه داده بودند.

او ادامه میدهد: گفتگویی جالب در این خصوص منصوب به فروید و انیشتین است. در این گفتگو فروید به انیشتین می گوید که خوش به حال شما. انیشتین از او می پرسد چرا؟ او پاسخ می دهد که تا زمانی که فردی متخصص فیزیک نباشد، جرات نمی کند در این حوزه اظهار نظر کند اما در علم ما هر فردی هر چه بخواهد می گوید و عنوان علمی بودن را نیز روی آن می گذارد. واقعیت اینجاست که کنترل هایی که در علوم دیگر وجود دارد را در علومی که ماهیت کلامی دارند، مشاهده نمی کنیم.

چرا روانشناسی زرد جذاب است؟

رفیعی در خصوص عوامل تقویت روانشناسی زرد می گوید: یکی دیگر از اتفاقاتی که موجب تقویت روانشناسی زرد می شود، تمایلات نهفته خود مردم نسبت به این نوع روانشناسی و جذابیت آن است. واقعیت اینجاست که مردم دوست دارند از این نوع روانشناسی استفاده کنند و کاری عمیق را که منجر به تغییرشان می شود، انجام ندهند.

او ادامه میدهد: با یک نگاه کلی متوجه خواهیم شد که رویکردهای روانشناسی زرد و غیرعلمی مبتنی بر اجتناب است. به عنوان مثال یکی از اساتید پرآوازه ی این حوزه در سمیناری به مردم می گفت به یکدیگر نگاه کنید و بخندید. مردم می خندیدند و شادمانی ایجاد می شد اما این خنده، مسئله ای از آنها را حل نمی کرد. مشتریان روانشناسی زرد، بسیار زیاد هستند. این افراد اغلب نمی خواهند هیچ کاری انجام دهند و به دنبال حل مسئله خود نیستند. اما نکته جالب اینجاست روانشناسی علمی مشتریان کمتری دارد. به این دلیل که روش روانشناسی علمی مبتنی بر مواجهه است. ما در روانشناسی علمی به دنبال تغییر هستیم و این تغییر نیازمند زحمات بسیاری است. از این رو افراد ترجیح می دهند مسیر علمی را دنبال نکنند.

خطر روانشناسی زرد در کجاست؟

رفیعی می گوید: روانشناسی زرد زمانی خطرناک می شود که ظاهری علمی به خود می گیرد. به عنوان مثال برخی از اساتید این حوزه از ساختاری به ظاهر علمی استفاده می کنند و جمله بندی ها و گزاره های علمی را به کار میبرند.همچنین از نظریه ها بهره می برند اما در فی ما بین حرف هایشان می توان تشخیص داد که صرفا از ظاهری علمی برخوردار هستند و در واقع چیزی از نظریات علمی را درک نکردند. این افراد اکثرا تحصیلات دانشگاهی ندارند و صرفا دوره هایی را خارج از فضای آکادمیک گذرانده اند. به عنوان مثال چندی پیش ویدیویی را در اینستاگرام دیدم که فردی که اسم دکتر روی خود گذاشته بود، اختلال بیش فعالی را به نادرستی پیش فعالی تلفظ می کرد. یعنی این فرد حتی ترجمه درست این اختلال را نیز بلد نیست اما در این رابطه دوره برگزار میکند.

رفیعی ادامه میدهد: در مقابل این اساتید، مشتریانی نیز وجود دارند که ملاک ارزیابی را بلد نیستند.عمق فاجعه در این رابطه بسیار بالاست. ما فقر اطلاعات در حوزه روانشناسی داریم و به دلیل ماهیت کلامی این علم، که پیشتر نیز ذکر کردم، بسیاری از افراد در دام روانشناسی زرد می افتند.

تفاوت روانشناسی زرد و روانشناسی علمی چیست؟

رفیعی درباره تفاوت میان روانشناسی زرد و علمی بیان می کند: روانشناسی زرد بیشتر در سطح واژه ها باقی می ماند و نمی تواند در مباحث، عمیق شود. اما در روانشناسی علمی رویکردهای درمانی متفاوتی را داریم و براساس پروتکل های هر رویکرد درمانی، کار درمان را انجام میدهیم. به عنوان مثال عوامل زمینه ساز، عوامل سبب ساز، عوامل آشکار ساز و عوامل تداوم بخش مشکلات، مواردی هستند که در جلسات درمانی بررسی می شوند و با اصول و پروتکلهای مربوطه، به آنها ورود می کنیم. اما در روانشناسی زرد ما شاهد چنین طبقه بندی هایی نیستم و اساسا اصول و پروتکل مشخصی در آنجا مشاهده نمی کنیم. در حالی که بخش مهمی از درمان، استفاده از اصول است.

رفیعی ادامه می دهد: نکته جالب در مورد روانشناسی زرد این است که بیشتر با جمعیت سروکار دارد و اساتید آن در حوزه فردی حرفی برای گفتن ندارد. در صورتی که روانشناسی یک علم فردی است. باور بسیاری از روانشناسان بر این است که روانشناس وارد حیطه جمع نمی شود. بسیاری از متخصصان این حوزه بیان می کنند که روانشناسی حتی نباید وارد قلمرو زن و شوهری شود. به این دلیل که زن و شوهر یک رابطه جمعی دارند.

چرا روانشناسی زرد اثرگذار نیست؟

رفیعی در خصوص اثرگذاری روانشناسی زرد بیان می کند: روانشناسی زرد اثرگذار نیست زیرا از الگوها و طبقه بندی های علم روانشناسی که تاثیرگذار هستند، استفاده نمی کند. افرادی که در حوزه روانشناسی زرد فعالیت می کنند، توصیف کننده های خوبی هستند اما درمانگر نیستند.

ویژگی های یک روانشناس علمی چیست؟

رفیعی در پایان، درباره روانشناسان علمی بیان می کند که طبیعی است در میان روانشناسانی که تحصیلات دانشگاهی دارند و با مجوز سازمان نظام هم فعالیت می کنند، روانشناسان کارنابلد هم پیدا شوند. همانطور که در هر صنفی خوب و بد وجود دارد و در روانشناسی نیز بدین گونه است. اما تجربه به من نشان داده است که افراد از طریق مقایسه روانشناسان می توانند یک درمانگر خوب پیدا کنند. مهم ترین اصل برای پیدا کردن یک روانشناس علمی و خوب و ادامه دادن مسیر با او، تجربه اولین جلسه درمانی است. اگر اولین جلسه درمانی خوب پیش برود و رابطه ای امن بین مراجع و مشاور برقرار شود، می توان گفت ادامه درمان هم اثربخش است. اما اگر مراجع در جلسه اول احساس ارزشمندی دریافت نکند و درک نشود، بهتر است دیگر جلسات بعدی را با آن روانشناس ادامه ندهد. به عنوان مثال برخی از روانشناسان هستند که اصول جلسه مشاوره را رعایت نمی کنند و همین منجر به آزار مراجع می شود. توجه به اصول مشاوره یکی از ارکان مهم کار درمان است.

همانطور که در ابتدای این مطلب ذکر شد روانشناسی زرد ظاهری علمی اما گول زننده دارد و برای اینکه در دام آن نیفتیم، نیازمند شناخت ابعاد، راز و رمز آن هستیم. از این رو در این گفتگو از نگاه آسیب شناسانه به روانشناسی زرد پرداخته و تفاوت آن با روانشناسی علمی شرح داده شد. از همراهی شما سپاسگزاریم.

شما مخاطبان عزیز می توانید برای اطلاع از اینکه کدام روانشناسان دارای مجوز سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور هستند، به این لینک مراجعه کنید.